के हो ? ‘चाइल्ड लेस र चाइल्ड फ्री’ ?

काठमाडौं । जुन वयस्कको हाल बच्चा छैनन् र पछि जन्माउन चाहन्छन् वा जसले चाहेर पनि बच्चा जन्माउन सकिरहेका छैनन्, उनीहरूलाई ‘चाइल्ड लेस’ भनिन्छ ।

कतिपय अवस्थामा कुनै स्वास्थ्य समस्याका कारण बच्चा जन्माउन सक्दैनन् । यस्तै साथी नपाएका कारण वा विवाह नहुनुका सामाजिक कारणले पनि कोही ‘चाइल्ड लेस’ हुन सक्छन् ।

यसको विपरीत ‘चाइल्ड फ्री’ ती वयस्क हुन् जसले आफैँले बच्चा चाहिन्छ वा चाहिँदैन भनेर निर्णय गर्छन् ।

सरल शब्दमा भन्ने हो भने जो मानिस आफ्नो मर्जीले बच्चा जन्माउन चाहँदैनन् उनीहरूलाई ‘चाइल्ड फ्री’ र जसको कुनै कारणवश बच्चा जन्मिरहेको छैन, उनीहरूलाई ‘चाइल्ड लेस’ भनिन्छ ।

‘चाइल्ड –फ्री’ शब्दलाई सन् १९०० को सुरुवातदेखि नै प्रयोग गरिँदै आएका छ तर यसको व्यापक चलन सन् १९७० को दशकमा भयो । नारीवादीले ती महिलाको समूहलाई अलग पहिचान दिनका लागि यसलाई प्रयोग गरे जो आफ्नो इच्छाले ‘चाइल्ड लेस’ थिए ।

‘चाइल्ड’ को अगाडि ‘फ्री’ शब्दको राखियो ताकि त्यसमा स्वतन्त्रताको आभास होस् र सन्तान नजन्माएर कुनै दायित्व पूरा नगरेको जस्तो नलागोस् ।

एलिजाबेथ हिन्ट्ज अमेरिकाको युनिभर्सिटी अफ कनेक्टिकटमा कम्युनिकेशनकी सहायक प्राध्यापक हुन् र उनले चाइल्ड फ्री विषयमा धेरै अनुसन्धान गरिसकेकी छिन् ।

अधिकांश अनुसन्धानमा चाइल्ड फ्री र चाइल्ड–लेस, दुवैलाई एउटै वर्गमा राख्दा तुलनात्मक तथ्याङ्क सङ्कलनमा समस्या भइरहेको उनी बताउँछिन् । तैपनि सामाजिक सञ्जालको यो युगमा सन्तान नजन्माउने निर्णय गर्नेहरू खुलेर अगाडि आउन थालेपछि चाइल्ड – फ्री हुनुको पहिचान तीव्र गतिमा बढेको छ ।

पश्चिमी देशहरूमा स्वेच्छाले बच्चा नचाहने मानिसहरूको सङ्ख्या तीव्र रूपमा बढिरहेको पनि अनुसन्धानले देखाएको छ ।

प्यू रिसर्च सेन्टरले सन् २०२१ मा अमेरिकामा एउटा अनुसन्धान गरेको थियो । यसमा सन्तानविहीन १८ देखि ४९ वर्ष उमेर समूहका ४४ प्रतिशतले आफूले भविष्यमा सन्तान जन्माउने सोच नरहेको बताएका छन् । सन् २०१८ को अनुसन्धानमा, यस्तो भन्ने व्यक्तिहरूको सङ्ख्या ३७ प्रतिशत थियो ।

कतिपयले स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित कारण बताएका थिए भने कसैले एक्लै बच्चा हुर्काउन नचाहेको बताए । तर आधाभन्दा बढी मानिसले आफू सन्तान जन्माउन नचाहेको बताएका थिए ।

त्यस्तै, इङ्गल्यान्ड र वेल्समा, युगावले सन् २०२० मा अनुसन्धान गर्योे जसबाट के पत्ता लाग्यो भने ३५ देखि ४४ वर्षका जसको सन्तान थिएनन् तीमध्ये आधाभन्दा बढी पछि पनि बच्चा जन्माउन चाहँदैनथे ।

#एजेन्सि